Материктер мен мұхиттардың зерттелу кезеңдері

Сабақтың тақырыбы: Материктер мен мұхиттардың зерттелу кезеңдері

География: 7 сынып

Сабақтың мақсаттары:

1. Білімділік: Материктер мен мұхитты түсіндіре отырып, зерттелу тарихы мен жасалу технологиясына көңіл бөлдіру және түсіндіру, таныстыру.
2. Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту, картамен глобуспен жұмыс істеу қабілеттерін әрі қарай дамыту.
3. Тәрбиелік: Оқушылардың қызығушылығын арттыру және өз бетінше зерттеуге баулу.

Түрі: Аралас

Оқыту әдісі: Сұрақ-жауап, суреттеп түсіндіру

Сабақтың әдістемелік жабдықталынуы: Дүние жүзінің картасы, атлас карта, оқулық, глобус, суреттер

Жоспары:

1. Ұйымдастыру
2. Үй тапсырмасын сұрау
3. Өткен сабақпен жаңа сабақты байланыстыру
4. Жаңа сабақты түсіндіру
5. Жаңа сабақты бекіту
6. Үйге тапсырма беру

Материктер мен мұхиттардың зерттелу кезеңдері

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі

Сыныпқа кіріп, оқушылармен амандасып, олардың бар жоғын анықтап, үй тапсырмасын сұраймын.

Үй тапсырмасын сұрау

1. Сұрақ: Жер шары бетінің жалпы ауданы қанша млн км²?
   Жауап: 510,2 млн км²
2. Сұрақ: Жер шарында барлығы қанша материк бар және оларды ата?
   Жауап: 6 материк, Еуразия, Солтүстік Америка, Оңтүстік Америка, Африка, Аустралия, Антарктида
3. Сұрақ: Әр материктердің аудандарын ата?
   Жауап: Еуразия — 54 млн км² астам, Африка — 30,3 млн км², Солтүстік Америка — 24,2 млн км², Оңтүстік Америка — 18,3 млн км², Антарктида — 14 млн км², Аустралия және Мұхит аралдары — 9,0 млн км²-ге жуық
4. Сұрақ: Жер шарындағы ірі архипелагтарды ата?
   Жауап: Канаданың Арктикалық архипелагы, Малайя архипелагы, Шпицберген архипелагы.
5. Сұрақ: Дүние бөліктері дегеніміз не?
   Жауап: Құрлықтың ашылуы мен қоныстану ерекшеліктеріне сәйкес шартты түрде ажыратылатын тарихи-географиялық ірі аймақтар
6. Сұрақ: Дүние бөліктері қанша және оларды ата?
   Жауап: 6, Еуропа, Азия, Африка («Ескі Дүние»), Америка, Аустралия, Антарктида («Жаңа дүние»)
7. Сұрақ: Дүниежүзілік мұхиттың жалпы ауданы қанша млн км²?
   Жауап: 361 млн км²
8. Сұрақ: Дүниежүзілік мұхиттың ең терең жерін ата және оның тереңдігі қанма метр?
   Жауап: Тынық мұхиттағы Мариан шұңғымасы, 11 022 метр

Жаңа сабақты түсіндіру

Адамзаттың географиялық түсініктері алғашқы қауымдық кезеңнен-ақ жинақтала бастады. Жер табиғаты, халықтары және олардың тұрмыс-тіршілігі жайлы деректер мыңдаған жылдар бойы жинақталды, географиялық зерттеулердің тарихы бірнеше кезеңдерге бөлінеді.

Ежелгі дәуірдің географиясы

1 –ші, Ежелгі дәуірлерде байырғы ғылым мен мәдениеттің ошақтары – Месопотамия, Парсы жері мен Египеттегі, Карфаген және Ежелгі Грек, Рим елдеріндегі жаңа жерлерді игеру мен соғыс жорықтары нәтижесінде географиялық деректер қарқынды түрде жинақтала бастады. Грекия оқымыстыларының еңбектері географияның ғылыми негізін қалады. Тарих ғылымының негізін салушы грек ғалымы Геродоттың 9 томдық «Тарих» атты еңбегінде географияның алғашқы ғылыми түсініктері берілген.

2-ші, Ежелгі Грек ғалымы Аристотель Жер – шар тәрізді деген Пифагордың түсінігін ілгері дамытады. Жылды 365 күнге бөліп, Ай мен Күннің тұтылу себептерін дәлелдеп берді.
Эратосфен ендікті, бойлықты нақты өлшеп, тұңғыш рет географиялық карта жасады, математикалық географияның негізін салған.

Римдік ғалым Страбон географияны жер туралы ғылым ретінде түсініп, Жерді географиялық жағынан сипаттайтын «География» деп аталатын 17 кітап жазған.

Ұлы географиялық ашулар

Ұлы географиялық ашулар кезеңі ХV-ХVІІІ ғасырлар аралығындағы жаңа жерлердің ашылуымен байланысты география тарихында болған аса маңызды жаңалықтармен сипатталады.

1492 жылы Христофор Колумб басқарған испан экспедициясы Атлант мұхиты арқылы Үндістанға баратын жолды іздеу барысында Багам, Кіші Антиль аралдарын ашты, сөйтіп Жаңа дүниедегі жаңа ашуларға негіз салды. Колумб өзі Вест-Индия деп аталған аймаққа кейіннен тағы 3 рет саяхат жасады.

1498 жылдың 20 мамырында Васко да Гама басқарған португал кемесі Каликут (Калькутта) Шығыс Азияны игеру, тонау және бөлісу кезеңі осы күннен басталды.

Колумб ашқан жаңа жерлерге 1499-1503 жылдар аралығында Америго Веспуччи 3 рет саяхат жасады. А. Веспуччи жаңа ашылған жерлердің Үндістан емес, жаңа дүние екенін дәлелдеді.

1538 жылғы дүние жүзі картасында атақты картограф Герард Меркатор Американың солтүстік және оңтүстік бөліктері ұғымын пайдаланып, оларды «Жаңа Дүние» деп атады.

1519-1522 жылдар аралығында Фернан Магеллан мен Себастьян Элькано басқарған испан экспедициясы тұңғыш рет жер шарын айналып өтіп, еуропалықтар үшін беймәлім Тынық мұхитты ашты.

ХVІІ ғасырда оңтүстік жарты шарда голландық Абель Тасман кейін өз атамен аталған аралды, 18 ғасырда ағылшын саяхатшысы Джеймс Кук Жаңа Зеландия аралы мен Аустралияның шығыс жағалауын ашты. Куктың зерттеулері Жер шарындағы су мен құрлықтың арақатынасы туралы және Тынық мұхит пен оның аралдары туралы көптеген мәліметтер берді.

ХVІІІ ғасырдағы орыс экспедициясы құрамындағы В. Беринг пен А. И. Чириков Американың солтүстік-батыс бөлігі мен Алеут аралдарын ашты.

1803-1806 жылдар аралығында И. Ф. Крузенштерн мен Ю. Ф. Лисянскийдің Тынық, Үнді, Атлант мұхиттары арқылы жүріп өткен экспедициясы Тынық мұхиттың көптеген жаңа аралдарын ашты.

1819-1821 жылдар аралығында Ф. Белинсгаузен мен М. Лазарев басқарған экспедиция 1820 жылы 28 қаңтарда Антарктида материгін ашты.

1909 жылы американдық Р. Пири Солтүстік полюске, 1911 жылы норвегиялық Р. Амундсен Оңтүстік полюске жетті.

Жаңа географиялық зерттеулер

Бүгінгі таңда Жер шарында ашылмаған жер жоқ деуге де болады, бірақ онымен географиялық ашулар тоқтады деген ұғым тумау керек. Жаңа географиялық зерттеулерде ғылым мен техниканың соңғы жетістіктері: ғарыштық және аэро кескіндеулер, геофизикалық зерттеулер, ақпаратты компьютерлік өңдеу және т.б. кеңінен пайдаланылады.

Қазіргі заманғы география ғылымы табиғи ортаны қорғау мен табиғат қорларын тиімді падалану, мұхит табиғатын жаңа құралдар мен әдістер көмегімен танып-білу, адамзат пен табиғат арасындағы өзара байланыс, табиғат апаттарын болжау және оларды болдырмау бағытында зерттеулер жүргізуде.

Жаңа сабақты бекіту

Сәйкестендіру кестесі арқылы

1. 1819-182
2. 1803-180
3. 1519-152
4. 1499-1503
5. 1648 

• Семен Дежнев Беринг бұғазы арқылы Солтүстік мұзды мұхиттан Тынық мұхитқа өтті;
• Колумб ашқан жаңа жерлерге Америго Веспуччи 3 рет саяхат жасады;
• Ф. Беллинсгаузен мен М. Лазарев басқарған экспедиция Антарктида материгін ашты;
• И. Ф. Крузенштерн мен Ю. Ф. Лисянскийдің Тынық, Үнді, Атлант мұхиттары арқылы жүріп өткен экспедициясы Тынық мұхиттың көптеген жаңа аралдарын ашты;
• Фернан Магеллан мен Себастьян Элькано басқарған испан экспедициясы тұңғыш рет Жер шарын айналып өтіп, еуропалықтар үшін беймәлім Тынық мұхитты ашты;

Қорытынды: Бүгінгі сабақта, материктер мен мұхиттардың зерттелу кезеңдерін баяндап, таныстырдым.

Үйге тапсырма

• §2. Тақырыпты оқу.
• Кескін картаға географиялық ашылулар, зерттеулерді түсіру.
• Реферат жазып келу.