Сабақтың тақырыбы: Материктер мен мұхиттар географиясында не оқытады?
Сабақтың мақсаттары:
- Білімділік: Оқушыларға оқылып отырған мәселенің негізгі идеясын зерттеліп отырған құбылысын, фактінің заңның айқын, материктер мен мұхиттарға нақты түсінік беру.
- Дамытушылық: Оқушылардың жаңа білімді қорытындылау, жүйелеу, қабылдау, ойға сақтау қабілетінің жоғары деңгейіне жетуін қамтамасыз ету және дамыту.
- Тәрбиелік: Материктер мен мұхиттарға деген қызығушылықты тудыру, оның құрылымын өз бетінше зерттеуге баулу.
Сабақ түрі: Жаңа сабақ
Оқыту әдісі: Сұрақ-жауап, проблемалық түсіндіру
Сабақтың әдістемелік жабдықталынуы: Дүние жүзінің картасы, атлас карта, суреттер, карточкалар
Сабақтың жоспары:
- Ұйымдастыру
- Жаңа сабақты түсіндіру
- Жаңа сабақты бекіту
- Үйге тапсырма беру
Материктер мен мұхиттар географиясында не оқытады?
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру кезеңі
Сыныпқа кіріп, оқушылармен амандасып, оқушылардың зейінін тұрақтандырып, жаңа сабақты түсіндіруге кірісемін.
Жаңа сабақты түсіндіру
Материктерде құрлықтағы өзіндік ерекшеліктерімен айқындалатын биік тау жүйелері мен ұлан-ғайыр жазықтардың табиғаты, дүниежүзілік мұхиттың тылсым табиғаты мен орасан мол табиғи қорлары, ондағы терең сулы шұңғымалар мен су асты жоталары, құрлық климатына әсер ететін теңіз ағыстары мен мұхит суының жалпы қасиеттерін жатқызамыз.
Жер шары бетінің жалпы ауданы 510,2 млн. км-ге тең. Ол материктер мен мұхиттарға бөлінген. Құрлықты құрайтын материктер мен аралдар үлесіне шамамен 149,1 млн км немесе бүкіл Жер бетінің 29,2%-ы келеді.
Жер шарында барлығы алты материк бар. Материктер қалыптасуы мен қазіргі табиғат ерекшеліктеріне сәйкес, солтүстік және оңтүстік жарты шар материктеріне топтастырылып, мынадай тәртіппен қарастырылады:
- Еуразия (54 млн км астам)
- Солтүстік Америка (24,2 млн км)
- Оңтүстік Америка (18,3 млн км)
- Африка (30,3 млн км)
- Аустралия мен Мұхит аралдары (9,0 млн км-ге жуық)
- Антарктида (14 млн км)
Аралдар
Материктерге таяу жағалаудағы қайраңдар мен материктік беткейлерде материктік аралдар орналасқан. Олар – жер қыртысындағы қозғалыстар әсерінен құрлықтың кейіннен бөлініп қалған бөліктері, көбінесе ауданы ауқымды келеді (Гренландия, Мадагаскар, Британ аралдары және т.б.).
Мұхиттардың қозғалмалы бөліктерінде жанартаулық аралдар (Исландия, Гавай, Азор аралдары), ал судың беткі температурасы +25С-тан жоғары аймақтарында маржандық аралдар (Үлкен Аустрия Тосқауыл рифі, Маржан теңізінің аралдары) орналасқан.
Аралдар жеке-дара және топ болып кездеседі, аралдар тобын архипелаг деп атайды. Жер шарындағы ірі архипелагтар қатарына Канаданың Арктикалық архипелагы, Малайя архипелагы, Шпицберген архипелагы жатады.
Дүние бөліктері
Құрлық материктерге бөлінумен қатар, дүние бөліктеріне де жіктеледі. Дүние бөліктері дегеніміз құрлықтың ашылуы мен қоныстану ерекшеліктеріне сәйкес шартты түрде ажыратылатын тарихи-географиялық ірі аймақтар.
Дүние бөліктері де алтау:
- Еуропа, Азия, Африка, («Ескі дүние»)
- Америка, Аустралия, Антарктида («Жаңа Дүние»)
Жер шарының аса ірі материгі Еуразияны ежелгі грек географтары екі дүние бөлігіне ажыратқан. Бұл дүние бөліктері Месопотамияны мекендеген ежелгі халықтар – финикиялықтардың «эреб»-батыс, «асу»-шығыс деген сөздерінің негізінде Еуропа және Азия деп аталған.
Кейінірек ашылған Солтүстік және Оңтүстік Америка материктері табиғат жағдайларының айырмашылықтарына қарамастан, біртұтас Америка дүние бөлігіне біріктірілген. Дүние бөліктерінің құрамына көршілес жатқан аралдар да енеді.
Дүниежүзілік мұхит
Дүниежүзілік мұхиттың жалпы ауданы 316 млн км, бұл Жер беті ауданының 70,8%-ын құрайды. Ол материктер арқылы төрт мұхит айдынына бөлінеді:
- Тынық
- Атлант
- Үнді
- Солтүстік Мұзды
Дүниежүзілік мұхиттың ең терең жері – Тынық мұхиттағы Мариан шұңғымасы (11 022 м). Мұхиттар құрлықтың бөліктерімен тығыз байланыста бола отырып, ондағы табиғат жағдайларының қалыптасуына зор ықпал жасайды.
Жаңа тақырыпты бекіту
- Сұрақ: Жер шары бетінің жалпы ауданы қанша млн км²?
Жауап: 510,2 млн км² - Сұрақ: Жер шарында барлығы қанша материк бар және оларды ата?
Жауап: 6 материк, Еуразия, Солтүстік Америка, Оңтүстік Америка, Африка, Аустралия, Антарктида - Сұрақ: Жер шарындағы ірі архипелагтарды ата?
Жауап: Канаданың Арктикалық архипелагы, Малайя архипелагы, Шпицберген архипелагы. - Сұрақ: Дүние бөліктері дегеніміз не?
Жауап: Құрлықтың ашылуы мен қоныстану ерекшеліктеріне сәйкес шартты түрде ажыратылатын тарихи-географиялық ірі аймақтар - Сұрақ: Дүние бөліктері қанша және оларды ата?
Жауап: 6, Еуропа, Азия, Африка («Ескі Дүние»), Америка, Аустралия, Антарктика («Жаңа дүние») - Сұрақ: Дүниежүзілік мұхиттың жалпы ауданы қанша млн км²?
Жауап: 361 млн км² - Сұрақ: Дүниежүзілік мұхиттың ең терең жерін ата және оның тереңдігі қанма метр?
Жауап: Тынық мұхиттағы Мариан шұңғымасы, 11 022 метр
Қорытынды: Қорытындылай келе, материктер мен аралдар, дүние бөліктерін және дүниежүзілік мұхиттың маңызын ашып түсіндірдім.
Үйге тапсырма
§1. Материктер мен мұхиттар географиясы нені оқытады? оқу және кесін картаға материктер мен мұхиттарды түсіру.